ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ

Προϋποθέσεις Εξουδετέρωσης Πυρκαγιάς

Για την κατάσβεση πυρκαγιών χρειάζονται πείρα, ψυχραιμία, μέσα εξουδετέρωσης πυρκαγιών (εξοπλισμός) και ικανότητα για τη λήψη καταλλήλων μέτρων.
Στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι, από ατομικές προσπάθειες, πετυχαίνετε το σβήσιμο πυρκαγιών όταν η επέμβαση γίνεται έγκαιρα — στο πρωταρχικό στάδιο της πυρκαγιάς, οπότε είναι εύκολο (σχετικά) το εγχείρημα — όταν δεν έχει αρχίσει ή εξελιχθεί η αλυσωτή (αλυσιδωτή) αντίδραση, όπως είδαμε. Στην πράξη, προκειμένου να παύσει να «τροφοδοτείται» η αλυσωτή (αλυσιδωτή) αντίδραση και η πυρκαγιά γενικότερα, πρέπει ν' απομακρύνονται από την εστία της πυρκαγιάς ένα ή περισσότερα από τα απαραίτητα για τη δημιουργία της στοιχεία  κι αυτό είναι πιο εύκολο να γίνει στην έναρξη της πυρκαγιάς, αλλά' επιβάλλεται οργάνωση.
 Πρακτικά, όλα τα σώματα -ανεξαρτήτως βαθμού- προσβάλλονται από πυρκαγιά, για αυτό η εκλογή των υλικών σε εφαρμογές που δεν αποκλείονται πυρκαγιές πρέπει να γίνεται προσεκτικά (συχνά, χρησιμοποιούμε σκυρόδεμα κ.λπ.).
Οι ασχολούμενοι με προβλήματα πυρκαγιών πρέπει να έχουν πάντα υπόψη ότι η μεταβολή της ακτινοβόλου ενέργειας -ή, λεπτομερέστερα, του ποσού θερμότητας που ένα σώμα ακτινοβολεί στη μονάδα του χρόνου- εξαρτάται από την πηγή ακτινοβολίας. Έτσι, εάν η πηγή ακτινοβολίας είναι σημειακή ισχύει ο νόμος της μεταβολής της έντασης της ακτινοβολίας αντίστροφα προς το τετράγωνο της απόστασης, εάν όμως η πηγή της ακτινοβολίας είναι γραμμική, π.χ. πυρκαγιά χόρτων με μακρύ μέτωπο και φλόγες περιορισμένου ύψους, η ένταση της ακτινοβολίας (πρακτικά  πρέπει να θεωρείται ότι) μεταβάλλεται αντίστροφα προς το μήκος μόνο και όχι προς το τετράγωνο της απόστασης.
Οι εξελιγμένες πυρκαγιές καταπολεμούνται συνήθως από την Πυροσβεστική Υπηρεσία.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η πυρόσβεση στηρίζεται στην:
— ψύξη των καιόμενων σωμάτων
— απόπνιξη της εστίας
— απομάκρυνση της καύσιμης ύλης
— αρνητική κατάλυση
Οι παραπάνω μέθοδοι κατάσβεσης αποδίδουν εφόσον υπάρχουν οι απαιτούμενες γνώσεις, π.χ. σε ένα εργασιακό χώρο πολύ βασική προϋπόθεση είναι οι γνώσεις για: τις θέσεις όπου βρίσκονται τα πυροσβεστικά μέσα, τον τρόπο λειτουργίας και την κατασβεστική ικανότητα τους, τη σημασία που έχει η συντήρηση και ετοιμότητα των πυροσβεστικών μέσων, τη μόρφωση γνώμης για το είδος της πυρκαγιάς (δεδομένου ότι απαγορεύεται σε πολλές περιπτώσεις χρήση κάποιου ή κάποιων πυροσβεστικών υλικών — ενδεικτικά: νερού σε ηλεκτρικές εγκαταστάσεις) κ,λπ. Για να μην εκθέτονται οι άνθρωποι στους κινδύνους πυρόσβεσης και να προστατεύονται χώροι, εξασφαλίζονται εμπορεύματα κ.λπ. γίνεται χρήση τελευταία, σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, κατασβεστικών συστημάτων
που λειτουργούν αυτομάτως, χωρίς (ή μερική) ανθρώπινη συμμετοχή.
Κατ' ακολουθία όσων προεκθέτονται, αποτελεσματική πυρόσβεση μπορεί να γίνει με ορισμένους τρόπους και χρήση καταλλήλων κατασταλτικών μέσων — πυροσβεστήρων, λοιπών συμβατικών μέσων, συστημάτων αυτόματης κατάσβεσης.

Τρόποι Κατάσβεσης

Οι τεχνολογικές εξελίξεις φαίνεται ότι θα δώσουν τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων μεθόδων πυρόσβεσης — αποτελεσματικών στην πράξη αλλά και οικονομικώς προσιτών. Σήμερα, πάντως, οι βασικοί τρόποι κατάσβεσης είναι οι εξής:
α) Ψύξη των καιόμενων σωμάτων. Η ψύξη γίνεται είτε με χρήση και εφαρμογή καταλλήλων μέσων (π.χ. εκτόξευση νερού, εμφύσηση αδρανούς αερίου, όπως διοξειδίου του άνθρακα, αζώτου κ.λπ.) ή με διαχωρισμό — διασπορά των καιόμενων σωμάτων (σε πάρα πολλές περιπτώσεις, όπως για απαγωγή θερμότητας π.χ. σε καιόμενα δέματα — «μπάλες» — βάμβακα).
Οι πυρκαγιές μπορούν να κατασβηστούν με ψύξη μόνο αν η θερμότητα απάγεται ταχύτερα της παραγωγής της. Όταν αυτό επιδιώκεται με νερό, σε μορφή ομίχλης, για να υπάρξει η μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα, το νερό πρέπει να εκτοξεύεται στη βάση των φλογών με τρόπο που να ψύχεται πολύ η καιόμενη επιφάνεια για να κατορθώνεται αποκοπή του συστήματος (καιόμενου υλικού) από το περιβάλλον του 

β) Απομόνωση. Η απομόνωση μπορεί να ονομασθεί και απόπνιξη της εστίας της πυρκαγιάς. Επιχειρείται με αποκλεισμό της πυρκαγιάς από τον ατμοσφαιρικό αέρα· έτσι, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόπνιξη: διοξείδιο του άνθρακα, υδρατμός,  χημικός ή μηχανικός κ.λπ. αφρός, γραφίτης, άμμος κ.ά. κατάλληλα (αδρανή) μέσα.
γ) Απομάκρυνση της καύσιμης ύλης. Με τον τρόπο αυτό, που σε παλαιότερα κείμενα αναφέρεται ως αποστέρηση του πυρός, μειώνεται ή αφαιρείται το καύσιμο υλικό, οπότε η καύση επιβραδύνεται ή διακόπτεται με στόχο η διεργασία της πυρκαγιάς να μη μπορεί να συνεχισθεί. Στην πράξη, η όλη μεθόδευση συνεχίζεται στο σκόρπισμα των καιόμενων σωμάτων — π.χ. μετακίνηση καιόμενου πλοίου από παρακείμενο (σε επισκευαστικό χώρο)κ.λπ.
δ) Αρνητική κατάλυση. Η κατάλυση, με την έννοια που χρησιμοποιείται ο όρος στη Χημεία: ως επηρεασμός της ταχύτητας μιας χημικής αντίδρασης, μπορεί στην περίπτωση πυρκαγιών να έχει ως επακόλουθο το δυνάμωμα της πυρκαγιάς (θετική κατάλυση) ή τη μείωση της «απειλής» αυτής, που αισθητοποιείται με σβέση φλογών (αρνητική κατάλυση). Ο τρόπος αυτός κατάσβεσης είναι πολύ αποτελεσματικός στις πυρκαγιές αερίων, που μπορούμε να επέμβουμε στη ροή τους (π.χ. με κλείσιμο μιας βάνας). Επίσης σβέση φλογών έχουμε όταν αυτές προσβάλλονται με (αδρανές) αέριο με ταχύτητα ροής μεγαλύτερη της ταχύτητας καύσης· εδώ, το αέριο (κατάσβεσης) αντιστοιχεί στον αρνητικό καταλύτη (που εξετάζει η Χημεία).
Οι πυρκαγιές των διαφόρων κατηγοριών καθορίζουν τον τρόπο επέμβασης και το είδος των πυροσβεστήρων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν.

Πυροσβεστήρες

Οι πυροσβεστήρες, όπως λέγονται οι συσκευές με τις οποίες επιζητείται η διακοπή της διεργασίας της πυρκαγιάς, διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τους φορητούς που έχουν — σχετικά — μικρό βάρος και μπορούν εύκολα να μεταφερθούν και τους τροχηλάτους που έχουν αρκετό βάρος και μεταφέρονται στο στάδιο της χρησιμοποίησης με τη βοήθεια συστήματος τροχών που διαθέτουν. .
Οι συσκευές αυτές περιέχουν ένα κατασβεστικό μέσο, που τις χαρακτηρίζει ειδικότερα. Έτσι, έχουμε πυροσβεστήρες ύδατος, διοξειδίου του άνθρακα, αφρού κ.λπ.
Για ν' αναμένεται καταστολή πυρκαγιάς με τις πιο πάνω συσκευές είναι απαραίτητο να συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, οι πυροσβεστήρες πρέπει, τουλάχιστο, να:
α) είναι σε καλή κατάσταση,
β) διατηρούνται γεμάτοι,
γ) προορίζονται για την κατηγορία πυρκαγιάς στις ιδιομορφίες της οποίας μπορούν να ανταποκριθούν και
δ) χρησιμοποιούνται έγκαιρα και σωστά.
Οι προϋποθέσεις αυτές εξασφαλίζονται με συστηματική συντήρηση (η 1η), αναγόμωση και επιθεωρήσεις (η 2η), γνώση των δυνατοτήτων η (3η) και εθισμό (από επαναλαμβανόμενες δοκιμές, εκπαίδευση) στον τρόπο λειτουργίας των πυροσβεστήρων (η 4η προϋπόθεση). Σχετικές πληροφορίες πρέπει να αναγράφονται στους πυροσβεστήρες.

Λοιπά Συμβατικά Μέσα. Μη Συμβατικά Μέσα

Με τον όρο «λοιπά συμβατικά μέσα» υποδηλώνονται τα, εκτός πυροσβεστήρων, μέσα κατάσβεσης πυρκαγιών που δεν επενεργούν αυτομάτως για την εξουδετέρωση των πυρκαγιών.
Τέτοια μέσα είναι π.χ. οι αντλιοφόροι κάδοι (φορητοί κάδοι νερού, περιεκτικότητας συνήθως 15 λίτρων, με ικανότητα εκτόξευσης 9 μ. που αποκτάται από την λειτουργία ενσωματωμένης στον κάδο χειροκίνητης αντλίας διπλής ενέργειας), το νερό βαρελιών τα οποία έχουν τοποθετηθεί σ' επίκαιρα σημεία και μεταφέρεται με δοχεία (κουβάδες) για ψύξη των καιόμενων σωμάτων και απόπνιξη της εστίας πυρκαγιάς ή/και συνδρομή στην αρνητική κατάλυση , η άμμος (ή χώμα) για την απομόνωση (απόπνιξη) πυρκαγιάς, το νερό από συνηθισμένες πηγές (βρύσες) ή πυροσβεστικές λήψεις — η εκτόξευση το οποίου επιβάλλει την εξασφάλιση σωλήνων (τύπου κήπου ή πυροσβεστικού τύπου-, αντίστοιχα), κ.λπ.
Το νερό είναι πολύ αποτελεσματικό στις πυρκαγιές της πρώτης κατηγορίας (Α). Η άμμος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε πυρκαγιές άλλων κατηγοριών.
 Στα «λοιπά συμβατικά μέσα» υπάγονται, επίσης, τα μηχανικά μέσα πυρόσβεσης (π.χ. πυροσβεστικά οχήματα) και τα διάφορα μόνιμα μέσα πυρόσβεσης (π.χ. υδραυλικά πυροσβεστικά δίκτυα που απολήγουν σε πυροσβεστικές φωλιές κατάλληλα εξοπλισμένες με σωλήνες/μάνικες, ακροφύσια κ.λπ.), που αποσκοπούν στη συρρίκνωση των καιόμενων υλικών σωμάτων (π.χ. διακοπή της αλυσωτής (αλυσιδωτής) αντίδρασης φλογών που-προέρχονται από πυρκαγιά και, τελικά, στην κατάσβεση της.
Χαρακτηρίζουμε «μη συμβατικά μέσα» τα συστήματα που κατασβήνουν τις πυρκαγιές χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση, διεγειρόμενα αυτομάτως.

Τα συστήματα πυρανίχνευσης συνδυάζονται με τα συστήματα κατάσβεσης και γι' αυτό από πολλούς γίνεται χρήση του όρου: αυτόματα συγκροτήματα πυροπροστασίας για να δηλωθούν και τα δύο είδη συστημάτων πυρασφάλειας — ανίχνευσης, κατάσβεσης.


Ορισμός Αυτόματου-Συστήματος Πυρανίχνευσης

Αυτόματο σύστημα πυρανίχνευσης λέγεται το σύστημα που, με αυτόματο τρόπο: α) αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο πυρκαγιάς από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα που προηγούνται ή που συνοδεύουν τη φωτιά, όπως τα αόρατα (μακροσκοπικώς) προϊόντα καύσης, ο καπνός, η φλόγα και η θερμότητα, β) ανιχνεύει έγκαιρα την καύση — πριν αναπτυχθεί ανεξέλεγκτη πυρκαγιά (πρώιμη ανίχνευση), για να μη προκληθούν ζημιές ή κινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές και γ) ειδοποιεί (οπτικά και ακουστικά) για την απειλή (πυρκαγιά).

Αντενδείξεις Κατασβεστικών ν Μέσων σε Ορισμένες Περιπτώσεις

Για την κατάσβεση πυρκαγιών μεταλλικών υλικών (π.χ. μαγνησίου, ζιρκονίου, τιτανίου, νατρίου κ.ά.) απαιτείται ιδιαίτερη μέριμνα και ειδίκευση του προσωπικού που την αναλαμβάνει.
Υπογραμμίζεται ότι υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται συνηθισμένες μέθοδοι και μέσα κατάσβεσης· π.χ. προσβολή καιόμενου μαγνησίου από διοξείδιο του άνθρακα έχει ως αποτέλεσμα τη δυνάμωση της πυρκαγιάς και όχι την καταστολή της. Ενίσχυση της πυρκαγιάς παρατηρείται και στο καιόμενο νάτριο που επιδιώκουμε να σβήσει με νερό. Εξαιρετική, δυσκολία, επίσης παρουσιάζει, από κατασβεστικής άποψης, ο θερμίτης (υλικό χρησιμοποιούμενο για την κατασκευή εμπρηστικών βομβών, κ.ά.), ο οποίος όταν αναφλέγει αναπτύσσει θερμοκρασία τόσο μεγάλη (5.400 βαθμούς Φαρενάϊτ, περίπου) που είναι δυνατή η διάτρηση και χαλύβδινων επιφανειών έτσι, το πρόβλημα αυτό διερευνάται, ακόμη, γιατί δεν έχει εξευρεθεί αποτελεσματικό μέσο για την κατάσβεση του θερμίτη.
Συνάγεται, λοιπόν, ότι ένα μέσο πυρόσβεσης ενδέχεται κάποτε να μην είναι κατάλληλο για συγκεκριμένη πυρασφάλεια. Γι' αυτό, οι επί μέρους διερευνήσεις είναι απαραίτητες. Ενδεικτικά, όταν για την κατάσβεση υλικών χρησιμοποιείται το διοξείδιο του άνθρακα δεν πρέπει να λησμονούμε ότι:
— Η εκτόξευση του παρασύρεται εύκολα από τον αέρα και τότε η φωτιά ξεσκεπάζεται και αναζωπυρώνεται.
— Στο ύπαιθρο, ενδέχεται να μη δώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς και σε χώρους όπου δεν αποκλείονται ρεύματα αέρα.
— Το διοξείδιο του άνθρακα είναι βαρύτερο από τον αέρα και μπορεί να μην είναι αποτελεσματικό για κατάσβεση καιόμενων υλικών που βρίσκονται ψηλά.
Ωστόσο, το διοξείδιο του άνθρακα είναι πολύτιμο υλικό πυρόσβεσης σε πολλές περιπτώσεις (που δεν έχουμε τον κίνδυνο να παρασύρεται), π.χ. για πυροπροστασία κλειστών (στεγασμένων) αποθηκών και γι' αυτό πολλοί μελετητές το προτιμούν στις σχετικές εφαρμογές.