ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

 Κοστολόγηση με Αποτίμηση Κινδύνων

Η επιβαλλόμενη από λόγους ανθρωπιστικούς, ποινικούς, οικονομικούς κ.α. διαμόρφωση διαδικασιών πυρασφάλειας συνεπάγεται διάφορες επενδύσεις (εξοπλισμός, τεχνικά έργα κ.λπ.) και δεν επιτρέπει λαθεμένες εκτιμήσεις κινδύνων φωτιάς.
Η έκταση των ζημιών που προκαλούνται από ένα ατύχημα λόγω πυρκαγιάς εξαρτάται από χαρακτηριστικά, όπως το είδος και η ποσότητα της ουσίας που καίγεται, τα γνωρίσματα των καυσαερίων, την ποιότητα του καπνού, την εκλυόμενη ενέργεια, τον χρόνο, την απόσταση προσβαλλόμενου συστήματος-φωτιάς κ.λπ.
Από το μεγάλο μελετητικό έργο που έχει γίνει για τη βελτίωση της ασφάλειας των βιομηχανικών εγκαταστάσεων προκύπτει ότι η διαχείριση των προβλημάτων ασφάλειας (πυρασφάλειας) επιβάλλει ποσοτική αποτίμηση της επικινδυνότητας μιας δραστηριότητας και την εφαρμογή των αρχών μεγιστοποίησης του επιζητούμενου κέρδους: ελαχιστοποίηση του κίνδυνου από το σχεδιασμό μέχρι και τη λειτουργία μιας βιομηχανικής ή βιοτεχνικής επιχείρησης.
Προφανώς οικονομικό στόχο αποτελεί η ελαχιστοποίηση τόσο του κόστους πυροπροστασίας όσο και των τυχόν απωλειών από πυρκαγιά.
Η κατά ορθολογικό τρόπο περιγραφή υλικών, μηχανημάτων, κτιρίων κ.λπ. τεχνικών έργων καθώς και διεργασιών συμβάλλει στην αποφυγή σπαταλών και τη διάθεση του αναγκαίου —μόνο— κεφαλαίου για οργάνωση πυρασφάλειας. Η αξία του γεγονότος αυτού έγκειται στο ότι ένα σύστημα πυρασφάλειας πρέπει να ικανοποιεί ορισμένες απαιτήσεις, δεδομένου ότι το ενδεχόμενο να συμβεί ένα ατύχημα συναρτάται με την αξιοπιστία του συστήματος πυρασφάλειας το οποίο έχει υιοθετηθεί. Ο όρος «αξιοπιστία», εδώ, σημαίνει: πιθανότητα αντιμετώπισης με επιτυχία των κινδύνων φωτιάς —πιθανότητα ότι τα στοιχεία του συστήματος πυρασφάλειας θα εργασθούν σύμφωνα με ορισμένους όρους ή προδιαγραφές σε ώρα ανάγκης.
 

Οικονομική Αριστοποίηση

Από οικονομική άποψη, η πυροπροστασία υπακούει στους ίδιους οικονομικούς νόμους, όπως (και) οι διάφορες (άλλες) μορφές επενδύσεων . Έτσι, πρέπει να υπάρχει αρμονική αναλογία μεταξύ δαπανών (π.χ. για αγορά πυροσβεστήρων, εγκατάσταση αυτομάτων συγκροτημάτων πυροπροστασίας, συγκρότηση ομάδων πυρασφάλειας κ.λπ.) και ωφελειών (κέρδος).
Χωρίς αποτελεσματική αντιμετώπιση των κινδύνων πυρκαγιάς, οι ζημιές μπορεί να είναι τεράστιες. Αλλά  και με τη λήψη όσο το δυνατό περισσοτέρων μέτρων πυροπροστασίας δεν πετυχαίνεται τέλεια αποσόβηση των ζημιών που οφείλονται σε πυρκαγιά, οσοδήποτε και
αν η έκταση τους περιορίζεται. Προσθέτοντας τα έξοδα πυροπροστασίας (Δ) και την οικονομική επιβάρυνση που επιφέρουν οι ζημιές
(Α) έχουμε το σύνολο των δαπανών (Σ) από την πυρκαγιά και την προσπάθεια αποφυγής εκδήλωσης της.

 Όπως φαίνεται στο σχήμα (καμπύλη Σ) υπάρχει ένα optimum, μεγάλης σπουδαιότητας για κάθε ενδιαφερόμενο (π.χ. επιχειρήσεις). Δεξιά και αριστερά από το «άριστο» αυτό, που κάθε επιχείρηση (με την κλασσική έννοια) θα είχε συμφέρον να στοχεύει, διαμορφώνονται τα μέγιστα και ελάχιστα των προαναφερομένων οικονομικών επιβαρύνσεων.

ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ-ΠΥΡΑΣΦΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
 

Τεχνική Ασφάλειας

Η επαγγελματική ασφάλεια και η πυρασφάλεια είναι δύο με στενή αλληλεξάρτηση συνιστώσες ενός και του αυτού προβλήματος, το οποίο αναφέρεται στην τεχνική ασφάλειας, στο σύνολο δηλαδή αρχών και μεθόδων καθώς και την ικανότητα χρησιμοποίησης των κανόνων εκείνων που αποσκοπούν στη διασφάλιση των εργαζομένων αλλά και γενικά των ανθρώπων, εγκαταστάσεων, μέσων, περιουσιακών στοιχείων κ.λπ. από κίνδυνους εργασιακής, κατά κύριο λόγο, προέλευσης (π.χ. περιβάλλον ό,που συντρέχουν οι προϋποθέσεις για πυρκαγιά, ατυχήματα, ζημιές).
Η ανάγκη επιστημονικής προσέγγισης στο πρόβλημα (στη συνειδοποίηση του οποίου συνέβαλε, σε μεγάλο βαθμό, ένα πλήθος σοβαρών ζητημάτων που είχαν αφορμή πολλούς τραυματισμούς και θανάτους σε διάφορα εργοστάσια) επέβαλε, σε διεθνή κλίμακα, τη δημιουργία νέων ειδικοτήτων επιστημόνων π.χ. Μηχανικού Ασφάλειας, Ιατρού Εργασίας, Πυρομηχανικού κ.α. Οι επιστήμονες αυτοί δεν πρέπει να διαδραματίζουν το ρόλο «των αγορανομικά υπευθύνων». Ο Μηχανικός Ασφάλειας π.χ. είναι επιφορτισμένος να ενεργεί για διασφάλιση τεχνικής ασφάλειας.
Με την αξιοποίηση καταλλήλων γνώσεων, στην οποία η αξία της συνεργασίας των προαναφερομένων επιστημόνων είναι ανεκτίμητη, μπορεί να βελτιστοποιηθεί η ενεργοποίηση για αποφυγή και αντιμετώπιση  ατυχημάτων.

Ενεργοποίηση

Οι προσπάθειες πρόληψης εργατικών ατυχημάτων (συμπεριλαμβανομένων εκείνων από πυρκαγιές) αναμένεται να αποδώσουν στην πράξη, εφόσον έχει πραγματοποιηθεί συστηματικά (προ)εργασία για βασικές εκτιμήσεις (π.χ. ανθρωπίνων δυνατοτήτων), προσπάθειες (επίλυσης π.χ. εργονομικών  προβλημάτων) και προϋποθέσεις (π.χ. διαρρύθμισης των χώρων εργασίας, αντιμετώπισης δυσμενών διαφοροποιήσεων περιβαλλοντικών συνθηκών).
Η ενεργοποίηση σε ότι αφορά την τεχνική ασφάλειας επαγγελματικών χώρων επιδιώκεται με τη δημιουργία μιας οργανικής ενότητας (μέσων-μέτρων). Στην υλοποίηση τέτοιου εγχειρήματος, εμπλέκονται μερικά ή ολικά, πάντοτε όμως δυναμικά (τουλάχιστο): η προστασία μηχανημάτων ή χώρων, οι αρχές ασφάλειας στο χειρισμό υλικών, η προστασία από χημικές ύλες, οι ηλεκτρικοί κίνδυνοι, ο έλεγχος των κινδύνων από ακτινοβολίες, ο ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός, η τεχνική ασφάλειας προϊόντων (και η ανάγκη τυποποίησης), η (υπεύθυνη) παροχή συμβουλών (Μηχανικός Ασφάλειας, Γιατρός Εργασίας κ.ά.), η ενημέρωση (επιμορφώσεις) κ.λπ.
Ως επακόλουθο διαφόρων εξελίξεων στις βιομηχανικές χώρες, το κέντρο βάρους της πρόληψης εργασιακών κινδύνων μετατοπίζεται σταδιακά από το επίπεδο του Κράτους στο επίπεδο της επιχείρησης και κάνει αναγκαία τη συμμετοχή των εργαζομένων.
Η σοβαρότητα αυτού του θέματος έχει θιγεί σε διάφορες ελληνικές μελέτες, άρθρα και εισηγήσεις επιστημονικών συνεδρίων και δεν παραβλέπεται από την εθνική νομοθεσία (π.χ. Ν. 1568/1985 για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων).
Η καθιέρωση του θεσμού Εποπτικών Οργάνων και του θεσμού Ε.Κ.ΠΥ.
(Ειδικού Κανονισμού Πυρασφάλειας —Π.Δ. 460/1976) στις βιομμηχανικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις κ.λπ. θεωρείται συνέπεια του έντονου προβληματισμού που δημιουργεί στη χώρα η δυναμική της τεχνικής ασφάλειας.
Τελικά στις ίδιες εκτιμήσεις είναι επιδεκτική η Υ.Α. 7755/88 (βλ. «Κανόνες Δικαίου») που γενικά κατάργησε τον Ε.Κ.ΠΥ. και προβλέπει Μελέτη Πυροπροστασίας για τις Βιομηχανίες και Βιοτεχνίες.
 

Η Ολοκληρωμένη Έννοια της Τεχνικής Ασφάλειας

Σύμφωνα με τις επιστημονικές αντιλήψεις που επικρατούν, τεχνική ασφάλειας είναι διεργασία που έχει δύο στόχους:
— την επιστημονική ανάλυση των αιτιών των θανάτων και τραυματισμών από ατυχήματα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον και
— την εξάλειψη ή τον περιορισμό των αιτιών αυτών.
Ως διεργασία —και σε αντιστοιχία με τις πιο πάνω αναλύσεις του όρου «τεχνική ασφάλειας»— νοείται:
Α) η διαδικασία που, με (επιστημονική) διάγνωση των κινδύνων που εγκυμονούντα σε διάφορους (εργασιακούς βασικά) χώρους αποβλέπει να διερευνηθεί πως οι επικίνδυνες για τον άνθρωπο καταστάσεις μπορεί να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά και
Β) η κατάλληλη επέμβαση για την εξασφάλιση της άριστης επίδοσης της τεχνικής ασφάλειας.
Από μελέτες από εκπονήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια στον τομέα της επαγγελματικής ασφάλειας και υγιεινής συνάγεται ότι για την επίτευξη ικανοποιητικών συνθηκών εργασίας βασική σημασία έχουν οι εξής προϋποθέσεις:

α) Η σπουδαιότητα που πρέπει να δίνει η επιχείρηση στα θέματα της εργασιακής ασφάλειας και παραπέρα στην σχετική πληροφόρηση και διέγερση του ενδιαφέροντος των εργαζομένων.

β) Οι αρμοδιότητες και υπευθυνότητες αναφορικά με τα θέματα του τομέα, που πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια και

γ) Η φύση των προβλημάτων, που σχετίζονται με την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία, τα οποία πρέπει να εκτιμούνται μεθοδικά, προκειμένου να προσδιορισθούν αντικειμενικοί στόχοι, που να μπορούν να επιτευχθούν στην πράξη.

Σε πολλές επιστημονικές εργασίες, πάλι, δίνεται έμφαση σε προσωπικούς παράγοντες και αναγνωρίζεται ο ρόλος που η διανοητική και συγκινησιακή προσαρμογή (εθισμός) μπορεί να παίξουν στα ατυχήματα.
Συγκεκριμένα επισημαίνεται η ανάγκη εποπτικού πρ'οσωπικού, εκτελεστικών φορέων, υιοθέτησης συγχρόνων μεθόδων εργασίας, εκμετάλλευσης του πλουραλισμού των γνώσεων της εποχής μας για λεπτομερειακές διερευνήσεις (με τη βοήθεια στατιστικών στοιχείων) του ρυθμού και βαθμού ατυχημάτων κ.λπ.
 

Βασικές Διαδικασίες-Κριτήρια Εργασιακής Ασφάλειας

Στατιστικά, επαληθεύεται ότι η σχέση συχνότητας και σοβαρότητας (βαθμού βλαβερού αποτελέσματος λόγω) ατυχήματος, επαγγελματικής ασθένειας, ζημιάς από πυρκαγιά κ.λπ. είναι όπως στο σχήμα 2.

Πάνω σε τέτοια δεδομένα τεκμηριώνονται απόψεις για τη στόχευση των ειδικών αντικειμενικών στόχων (εργασιακής ασφάλειας). Διαμορφώνονται, έτσι, διάφορα κριτήρια και γίνονται παραδοχές (π.χ. με ή χωρίς τον οικονομικό αντίκτυπο των ατυχημάτων στην κοινωνία) ή προσαρμογές π.χ. στην ανάλυση κόστους-κέρδους (cost benefit analysis) καθώς και σκέψεις για διασφάλιση της τεχνικής ασφάλειας κατά τον ορθολογικότερο τρόπο, π.χ. οικονομική αριστοποίηση της πυροπροστασίας.
Η πιο πάνω σκιαγράφηση είναι ενδεικτική ότι έχουν προταθεί διάφορες τεχνικές που συνηγορούν σε ιεραρχήσεις και «λίστες» προτεραιοτήτων  μέσων και ενεργειών (χρήματα, συμβουλές). Στις ακολουθούμενες μεθόδους παρατηρείται τάση απλούστευσης —όσο είναι δυνατό— των διαδικασιών.
Τέτοια περίπτωση αποτελεί η υπόδειξη ότι για την καθιέρωση προτεραιοτήτων (και χρήση) στην χημική βιομηχανία μπορεί να ληφθεί υπόψη ένας μόνο βαθμός σοβαρότητας (ο μεγαλύτερος: θάνατος), δηλαδή η Συχνότητα Θανατηφόρωνν Ατυχημάτων (Σ.Θ.Α. ή FAFR = Fatal Accidents Frequency Rate).
Σε μία προσπάθεια προτυποποίησης η Σ.Θ.Α. συνιστά δείκτη των θανατηφόρων ατυχημάτων σε έκθεση ορισμένων ανθροποωρών  (λογιζόμενη για όλη τη διάρκεια συγκεκριμένης «εργασιακής» ζωής). Σημειώνεται ότι ο ρυθμός συχνότητας και ο βαθμός σοβαρότητας ατυχημάτων ποικίλουν από δραστηριότητα σε δραστηριότητα, π.χ. οι επικοινωνίες έχουν χαμηλούς τέτοιους δείκτες, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στις ξυλουργικές βιομηχανίες και τα ορυχεία. Η σαφής γνώση του μεγέθους του κίνδυνου
αλλά και η πιθανότητα επανεμφάνισης του καθορίζουν τη σωστή πρακτική (επεμβάσεις —λήψη μέτρων).
 

 Απαραίτητες Επεμβάσεις

Οι επεμβάσεις για αποτελεσματική απόδοση της τεχνικής ασφάλειας θα αποδειχθούν ικανοποιητικές εάν δώσουν στη διεργασία αυτή προσαρμοστική ικανότητα αντίδρασης στην απειλή: πυρκαγιά/ατύχημα, εάν πετύχουν αριστοποίηση της με την έννοια της διαδικασίας προσδιορισμού των συνθηκών για την επίτευξη του καλλίτερου δυνατού αποτελέσματος. Για την αναγκαία μελετητική προσπάθεια έχουν υποδειχθεί διάφορες μέθοδοι, όπως είναι εκείνες που συνίστανται στον υπολογισμό των αμέσων ή εμμέσων δαπανών των ατυχημάτων , στην εύρεση της «σχέσης απώλειας» (δείκτη: δαπάνη ασφάλισης/αποζημίωση επαγγελματικού ατυχήματος), στην εφαρμογή μητρώου (στατιστικού ποιοτικού ελέγχου ατυχημάτων), στο σχηματισμό του «δέντρου σφαλμάτων» (εκλογή ενός ανεπιθύμητου γεγονότος και απεικόνιση —διαγραμματικά— όλων των πιθανών αιτίων πρόκλησης του), στον προσδιορισμό της αντικανονικής εναλλαγής ενέργειας, σε ένα πολύ μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων (και για την περίπτωση σώματος-περιβάλλοντος) επιζητούμενων επεμβάσεων στα 4 αρχικά επίπεδα πρόληψης που είναι:
1. Η εξάλειψη της πηγής της επικίνδυνης ενέργειας (π.χ. απομακρύνοντας ευανάφλεκτα υλικά).

2. Η πρόληψη ή η μετατροπή της ενέργειας που ελευθερώνεται (π.χ. γειώνοντας ηλεκτρικές συσκευές).

3. Ο διαχωρισμός ενέργειας και ανθρώπων (π.χ. βγάζοντας την πρίζα τηλεόρασης πριν την αντικατάσταση εξαρτήματος της).

4. Η παρεμβολή φράγματος που εμποδίζει ή εξασθενίζει τη μεταβίβαση ενέργειας από την πηγή της στον άνθρωπο (π.χ. τοποθετώντας προφυλακτήρα στα ηλεκτροκίνητα πριόνια, μόνωση σε ηλεκτροφόρα καλώδια, κράνη σε εργάτες κ.λπ.).

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι για την άριστη απόδοση της τεχνικής ασφάλειας χρειάζεται μία σειρά από καλοσχεδιασμένες επεμβάσεις (που, στην πράξη, δεν είναι μόνο τεχνικές, αλλά ιατρικές, νομοθετικά επιτασσόμενες, διοικητικές κ.λπ.) κατάλληλα διαρθρωμένες, σε τρόπο που να αποτελούν «πλέγμα» για ικανοποιητική προστασία των εργαζομένων. Επειδή η πρόληψη προβλημάτων (και όχι η διόρθωση σφαλμάτων) είναι το κύριο μέλημα, πρέπει να θεωρούνται όλες οι πτυχές του προγραμματισμού, σχεδίασης, ανάπτυξης, κατασκευής, δοκιμών, εγκατάστασης, συντήρησης λειτουργίας κ.λπ. ή και να επιχειρούνται εκτιμήσεις των συστημάτων ανθρώπων-μηχανημάτων κ.α. ή συσχετίσεις (π.χ. θερμικής, ηλεκτρικής, χημικής, μηχανικής, πυρηνικής ενέργειας και επακολουθών της) ή εφαρμογή μαθηματικών μεθοδολογιών, προτύπων, προσομοίωσης κ.λπ.
Σε πάρα πολλές περιπτώσεις (ψυχαγωγία, παραγωγή, μεταφορές, εμπόριο κ.α.) «επεμβαίνουν» χημικές ουσίες και οι κίνδυνοι ατυχημάτων αυξάνονται και από αυτή την αιτία.