ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

 Χημικά Προϊόντα

Οι χημικές ουσίες, τα προϊόντα δηλαδή της χημικής παραγωγής, ανεξάρτητα του βαθμού επικινδυνότητας, είναι δεκτικά ανταλλαγής —συνιστούν οικονομικά αγαθά: «συνηθισμένα στο εμπόριο χημικά προϊόντα», «βιομηχανικές ύλες με επικίνδυνες ιδιότητες», «επικίνδυνα φορτία».
Ως χημικές ουσίες, στο Κεφάλαιο αυτό, δεν νοούνται μόνο τα χημικά στοιχεία και οι ενώσεις τους όπως παρουσιάζονται σε φυσική κατάσταση ή όπως παράγονται από τη βιομηχανία και που περιέχουν ενδεχομένως κάθε πρόσθετο αναγκαίο για τη διάθεση τους στην αγορά αλλά και τα παρασκευάσματα ή τα διαλύματα που αποτελούνται από δύο ή περισσότερες ουσίες.
Με βάση τον ορισμό αυτό διευκολύνονται πολλές σκέψεις για ταξινόμηση των χημικών ουσιών ανάλογα με ένα ή περισσότερα γνωρίσματα, κατάταξη των βιομηχανικών (και βιοτεχνικών) επιχειρήσεων καθώς και των αποθηκών τους σε ορισμένη κατηγορία επικινδυνότητας, εκπόνηση Μελέτης Πυροπροστασίας από τις Επιχειρήσεις (οικονομικές μονάδες), υπόδειξη προϋποθέσεων για ασφαλέστερες μεταφορές αγαθών, λειτουργίες (π.χ. θεάτρων, νοσοκομείων κ.α.), διαδικασίες (π.χ. μεθοδολογίες χειρισμού των υλικών σωμάτων σε διάφορες δραστηριότητες) κ.λπ.
Η λεπτομερειακή ανάλυση που επακολουθεί αποσκοπεί στην απόκτηση της «οθόνης πληροφορίας» για να οδηγηθούμε σε γόνιμα συμπεράσματα (εκτίμηση χημικών ουσιών).

Συνηθισμένα στο Εμπόριο Χημικά Προϊόντα

Με το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου «χημικές ουσίες»  γίνεται σαφές ότι αρκετές χημικές ουσίες δεν είναι υποχρεωτικά επικίνδυνες· βέβαια, ένα μεγάλο πλήθος από αυτές έχει ή υπό ορισμένες συνθήκες (π.χ. φωτιά) εκδηλώνει επικίνδυνες ιδιότητες.
Χημικές ουσίες (με τη γενική αυτή θεώρηση) αναφέρονται σε Εγχειρίδια, όπου όχι μόνο κατονομάζονται διάφορα συνηθισμένα στο εμπόριο χημικά προϊόντα, αλλά αναγράφονται και τα χαρακτηριστικά τους εκείνα που είναι χρήσιμα για να τεκμηριωθούν απόψεις σαν εκείνες των παρατηρήσεων που προηγήθηκαν .
Για να διευκολύνονται στις συναλλαγές τους, διάφορες εμπορικές επιχειρήσεις προτιμούν κατάταξη των χημικών ουσιών σε μεγάλες κατηγορίες,  ή/και ταξινόμηση των χημικών προϊόντων με κριτήριο την κύρια χρήση τους (βιομηχανικό κλάδο κ.λπ.), επειδή οι ίδιες χημικές ουσίες μπορεί να απαιτούνται σε περισσότερες από μία εφαρμογές, οι κατάλογοι των χημικών ειδών έχουν (ή πρέπει να έχουν) αλφαβητικό ευρετήριο των ουσιών και αναγράφουν συστάσεις (ΕΟΚ κ.λπ.) για τους (τυχόν) κινδύνους τους.
Χημικές ουσίες που παρουσιάζουν αυξημένο βαθμό επικινδυνότητας είναι τα υλικά με επικίνδυνες ιδιότητες τα οποία εμπλέκονται είτε στις φάσεις της κατανάλωσης (βιομηχανικές ύλες με επικίνδυνες ιδιότητες) ή στις διαδικασίες που μεσολαβούν από την παραγωγή ως την κατανάλωση (επικίνδυνα φορτία).
 

Βιομηχανικές Ύλες με Επικίνδυνες Ιδιότητες

Πολλές από τις χημικές ουσίες, που είναι έτοιμα καταναλωτικά αγαθά ή χρειάζονται στο βιομηχανικό παραγωγικό κύκλωμα για τις διεργασίες της παραγωγής αγαθών (υλικών σωμάτων, ενέργειας), έχουν επιβλαβείς (για την ανθρώπινη υγεία) ή επιζήμιες (για τα περουσιακά μας στοιχεία), καταστρεπτικές, γενικά (για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του), ιδιότητες και χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα (χημικά) είδη ή βιομηχανικές ύλες με επικίνδυνες ιδιότητες.
Η σωστή ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση των επικινδύνων ειδών αποτελούν βασικά ζητήματα πρόληψης ατυχημάτων και γενικότερου προβληματισμού. Σημειώνεται σχετικά ότι η ΕΟΚ έχει προχωρήσει σε διάφορες Οδηγίες (δειγματοληπτικά: του Συμβουλίου των ΕΚ 67/548/ΕΟΚ, 69/81/ΕΟΚ, 70/189/ΕΟΚ, 71/141/ΕΟΚ, 73/146/ΕΟΚ, 75/409/ΕΟΚ, 79/831/ΕΟΚ και της Επιτροπής των ΕΚ 76/907/ΕΟΚ, 79/370/ΕΟΚ) για συμμόρφωση προς τις οποίες έχει εκδοθεί το Π.Δ. 329/1983 («Ταξινόμηση, Συσκευασία και Επισήμανση των Επικινδύνων Χημικών Ουσιών»), ΦΕΚ 118/Α/8-9-1983. Το Π.Δ. μαζί με τις Κοινοτικές Οδηγίες  αποτελεί από το 1985 ένα βασικό πλαίσιο ενεργειών.

Ως επικίνδυνες ουσίες ορίζονται στο Προεδρικό διάταγμα οι ακόλουθες ύλες :

α) Εκρηκτικά:
Ουσίες και παρασκευάσματα που μπορούν να εκραγούν με την επίδραση φλόγας ή που είναι περισσότερο ευαίσθητα σε κτυπήματα ή σε τριβές από το δινιτροβενζόλιο.

β) Οξειδωτικές:
Ουσίες και παρασκευάσματα που σε επαφή με άλλες ουσίες, κυρίως με εύφλεκτες ουσίες παρουσιάζουν ισχυρώς εξώθερμη αντίδραση.
 

γ) Εξόχως εύφλεκτες:
Υγρές ουσίες και παρασκευάσματα των οποίων το σημείο ανάφλεξης είναι κατώτερο από 0°C και το σημείο βρασμού κατώτερο ή ίσο από 35°C.
 

δ) Λίαν εύφλεκτες:
Ουσίες και παρασκευάσματα
— που μπορούν να θερμανθούν και τελικά να αναφλέγουν στον αέρα σε συνηθισμένη θερμοκρασία χωρίς προσφορά ενέργειας ή
— σε στερεή κατάσταση που μπορούν να αναφλέγουν εύκολα μετά από σύντομη επίδραση πηγής ανάφλεξης και που συνεχίζουν να καίγονται ή να καταναλίσκονται μετά από την απομάκρυνση της πηγής ανάφλεξης ή
— σε υγρή κατάσταση των οποίων το σημείο ανάφλεξης είναι κατώτερο από τους 21°C ή
— σε αέρια κατάσταση που είναι εύφλεκτα στον αέρα με συνήθη πίεση ή τα οποία σε επαφή με το νερό ή με την υγρασία του αέρα παράγουν αέρια εύκολα αναφλέξιμα και σε επικίνδυνες ποσότητες.
 

ε) Εύφλεκτες:
Ουσίες υγρές και παρασκευάσματα υγρά των οποίων το σημείο ανάφλεξης είναι ίσο ή ανώτερο από 21°C και κατώτερο ή ίσο των 55°C.
 

στ) Λίαν τοξικές:
Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν πολύ σοβαρές επικίνδυνες καταστάσεις οξείες ή χρόνιες, ακόμα και να προκαλέσουν θάνατο.
 

ζ) Τοξικές:
Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές επικίνδυνες καταστάσεις οξείες ή χρόνιες, ακόμα και να προκαλέσουν θάνατο.

η) Επιβλαβείς:
Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν κίνδυνους περιορισμένης σοβαρότητας για την υγεία.
 

θ) Διαβρωτικές:
Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία σε επαφή με ζωντανούς ιστούς μπορούν να επιδράσουν καταστρεπτικά πάνω σε αυτούς.
 

ι) Ερεθιστικές:
. Ουσίες και παρασκευάσματα όχι διαβρωτικά τα οποία με άμεση, παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενη, επαφή με το δέρμα ή τους βλεννογόνους μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονές.
 

ία) Επικίνδυνες για το περιβάλλον:
Ουσίες και παρασκευάσματα των οποίων η χρήση παρουσιάζει ή μπορεί να παρουσιάσει άμεσους ή μεταγενέστερους κίνδυνους για το περιβάλλον.
 

ιβ) Καρκινογόνες:
Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο ή να αυξήσουν τις πιθανότητες δημιουργίας του.

ιγ) Τερατογόνες.

ιδ) Μεταλλαξογόνες.
Τυπικά παραδείγματα ουσιών των πιο πάνω διακρίσεων δίνονται στον Πίνακα.

Διάκριση Ουσιών                         Υλικό Σώμα
Εκρηκτικές                               Αζίδη μολύβδου Νιτρογλυκόλη Νιτρομαννιτης Πενταερυθρίτης

Οξειδωτικές                              Διάλυμα υπεροξειδίου του υδρογόνου (συγκ. μεγαλύτερης από 60%) Νιτρικό οξύ (συγκ. μεγαλύτερης από 70%)
Εξόχως εύφλεκτες                        Ακεταλδεΰδη
Λίαν εύφλεκτες                         Διμεθυλαιθέρας Διμεθυλομαγνήσιο Τριχλωροσιλάνιο
Εύφλεκτες                                Μεθανόλη
Λίαν τοξικές                              Διϊσοκυανική τολουόλη (T.D.I.) Υδροκυάνιο 2-Χλωροαιθανόλη
Τοξικές                                    Αρσενικό Χλώριο
Επιβλαβείς                               Ντιαζινόν Παπαβερίνη
Διαβρωτικές                              Νιτρικό οξύ Τριχλωριούχο αργίλιο
Ερεθιστικές                               Διαιθανολαμίνη Θειούχο ασβέστιο
Επικίνδυνες για το περιβάλλον      Υδράργυρος Υδρόθειο
Καρκινογόνες                             Ατμοί ασφάλτου Βενζόλιο
Τερατογόνες                              Υλικά που εκλύουν ιοντίζουσες ακτινοβολίες
Μεταλλαξογόνες                           Υλικά που εκλύουν ιοντίζουσες ακτινοβολίες (ραδιενεργά υλικά)

 Ταξινόμηση Επικινδύνων Ουσιών, Εναρμονισμένη σε Συστάσεις νάκας 15. ΕΟΚ.

Επικίνδυνες Χημικές Ουσίες σε Ευρωπαϊκά Πρότυπα

Η συσκευασία οποιασδήποτε επικίνδυνης ουσίας πρέπει να είναι κατάλληλη από άποψη επιθυμητής αντοχής, για διάθεση του προϊόντος στην αγορά χωρίς προβλήματα από κακώσεις της κ.λπ., να αποκλείει χημική αντίδραση της με το περιεχόμενο και να φέρει κατά τρόπο ευανάγνωστο και ανεξίτηλο τις ακόλουθες ενδείξεις:
α) Ονομασία της ουσίας:
Η ονομασία της ουσίας πρέπει να είναι όπως ορίζεται στις οδηγίες ΕΟΚ (βλ. πιο πριν §3.6.3) ή, αν αυτό δεν είναι δυνατό, να δίνεται σύμφωνα με διεθνώς αναγνωρισμένη ονοματολογία.
β) Προέλευση της ουσίας:
Η ένδειξη προέλευσης πρέπει να περιλαμβάνει το όνομα και τη διεύθυνση του παρασκευαστή, του διανομέα ή του εισαγωγέα.
γ) Σύμβολα κίνδυνου (εκτυπούμενα με μαύρο χρώμα πάνω σε πορτοκαλοκί-τρινη επιφάνεια):
Τα σύμβολα (και οι ενδείξεις των κινδύνων) που πρέπει να χρησιμοποιούνται είναι:
— εκρηκτικό εκρηγνυόμενη βόμβα (Ε)
— οξειδωτικό
φλόγα πάνω από ένα κύκλο (Ο)
— εξόχως εύφλεκτο φλόγα (F)
— λίαν εύφλεκτο φλόγα (F)
— εύφλεκτο φλόγα (F)
— λίαν τοξικό                                                                                                                                                                                                                        
— τοξικό
νεκροκεφαλή πάνω από διασταυρούμενα οστά (Τ)
— επιβλαβές
σταυρός του Αγίου Ανδρέα (Χη)
— διαβρωτικό
στάξιμο οξέος που δρα διαβρωτικά πάνω σε μέταλλο και χέρι
— ερεθιστικό
σταυρός του Αγίου Ανδρέα (Χι).