Η λεπτομερής παρουσίαση των κίνδυνων από μηχανήματα είναι αδύνατη, λόγω της μεγάλης ποικιλίας τους. Γενικώς, ένα μηχάνημα πρέπει να σχεδιάζεται, να κατασκευάζεται και να διατίθεται στην αγορά με ικανοποιητική ασφάλεια. Οι αρχές της εγγενούς ασφάλειας που περιγράφονται στο Κεφ. 3.2 πρέπει να εφαρμόζονται σε όλα τα επίπεδα μιας παραγωγικής διαδικασίας, ξεκινώντας από τη μέθοδο παραγωγής ενός προϊόντος και φθάνοντας στα απλούστερα μηχανήματα αυτής της διαδικασίας. Εξάλλου η ασφάλεια κατά τη λειτουργία ενός μηχανήματος εξαρτάται εκτός των άλλων από:

• Την καταλληλότητα και την αρτιότητα εκπαίδευσης του χειριστού.

• Από τις ώρες εργασίας του χειριστή, το είδος της βάρδιας και τα οικογενειακά και άλλα προβλήματα του.

• Την κατάλληλη χωροθέτηση του μηχανήματος και τη διάθεση επαρκούς χώρου εργασίας στο χειριστή.

• Την ύπαρξη κατάλληλων, επαρκών και λειτουργικών προστατευτικών συστημάτων.

• Την τακτική επιθεώρηση και συντήρηση του μηχανήματος.

• Το εργασιακό περιβάλλον (φωτισμός, θόρυβος, θερμοκρασία, τοξικές ουσίες, κ.λπ.).

• Την εργονομικά ή μη μελετημένη θέση εργασίας (κατάλληλο κάθισμα, εργαλεία, κ.λπ.).

• Τον κατάλληλο και επαρκή εφοδιασμό του χειριστή με προστατευτικό εξοπλισμό (ενδυμασία, γυαλιά, κ.λπ.).

Οι ανθρώπινοι κίνδυνοι που σχετίζονται με την τοποθέτηση και τη θέση σε λειτουργία μηχανημάτων, καθώς και τη μεταφορά από μηχάνημα σε μηχάνημα αποκλείονται με τον αυτοματισμό. Ενώ όμως ο αυτοματισμός έχει περιορίσει σημαντικά τους κινδύνους χειρισμού, έχει αυξήσει συχνά τους κινδύνους κατά τον καθαρισμό και τη συντήρηση. Αυτό οφείλεται κυρίως στην ανάγκη γρήγορης αποκατάστασης μιας βλάβης σε ένα μηχάνημα που αποτελεί ένα κρίκο μιας γραμμής παραγωγής και στη συχνή παρόρμηση να αρχίσει η επισκευή πριν την πλήρη απενεργοποίηση του μηχανήματος.

Οι μηχανικοί κίνδυνοι μπορούν να χαρακτηρισθούν από το είδος του μηχανήματος, τη βιομηχανία στην οποία χρησιμοποιείται ή από τη μηχανική κίνηση. Σήμε-ρα προτιμάται η τελευταία περίπτωση, που κάνει δυνατή την άμεση αναγνώριση ενός κινδύνου σε διαφορετικές βιομηχανίες και τη λήψη των κατάλληλων μέτρων ασφάλειας. Οι τέσσερις κύριες κατηγορίες κινήσεων είναι:

• Περιστροφική.

• Παλινδρομική ή μετατόπισης.

• Ταλάντωση.

• Πολύπλοκη.

Οι περιστρεφόμενοι άξονες μπορεί να φαίνονται ακίνδυνοι, στην πραγματικότητα όμως περικλείουν πολλούς κινδύνους. Έχουν πολλές φορές προεξοχές, όπως κεφαλές προσαρμογής, σφήνες ή περόνες (Σχ. 4.5), που μπορούν να αρπάξουν χαλαρά ενδύματα, και κυρίως γραβάτες, κορδέλες και μαλλιά. Οι περιστρεφόμενοι άξονες δημιουργούν ρεύματα αέρα που βοηθούν το άρπαγμα υλικών που είναι χαλαρά, με τελικό αποτέλεσμα τον τραυματισμό του εργαζόμενου. Η καλύτερη προστασία στις περιπτώσεις αυτές είναι η τοποθέτηση προφυλακτήρων και αυτό γίνεται σε πολλές περιπτώσεις, όπως στους άξονες μετάδοσης κίνησης. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου αυτό είναι αδύνατο, όπως στο χειρισμό τρυπανιών, οπότε η μόνη λύση είναι η καλή εκπαίδευση των χειριστών και η απαγόρευση προσέγγισης στο λοιπό προσωπικό.

Τα πιο επικίνδυνα περιστρεφόμενα μέρη ενός μηχανήματος είναι όσα φέρουν βραχίονες, τροχαλίες, πτερύγια, οδοντώσεις, τροχούς άλεσης, κοπτήρες άλεσης, κυκλικά ψαλίδια και πριόνια. Αυτά τα μηχανήματα πρέπει να είναι εντελώς κλειστά, εκτός από τις άκρες των εργαλείων. Άλλα επικίνδυνα περιστρεφόμενα μηχανήματα είναι τα περιστρεφόμενα τύμπανα με προεξοχές ή ακίδες, τα ξέστρα βάμβακος και άλλα παρόμοια μηχανήματα.

Επικίνδυνες ενστρεφόμενες αρπαγές δημιουργούνται ανάμεσα σε δύο παράλληλους άξονες, κυλίνδρους, ταινίες ή τροχούς που στρέφονται αντίστροφα (Σχ. 4.6). Μπορεί να είναι σε επαφή ή και να μην είναι. Ο κίνδυνος είναι μικρότερος, όταν στρέφονται με την ίδια φορά περιστροφής. Τέτοια μηχανήματα είναι τα έλα-στρα στη χαλυβουργία, οι καλάνδρες στη βιομηχανία ελαστικού και στη χαρτοβιομηχανία και οι περιστροφικές εκτυπωτικές μηχανές.

Οι μηχανισμοί με ατέρμονα κοχλία εμφανίζουν σοβαρούς κινδύνους, λόγω της διατμητικής κίνησης μεταξύ του κινουμένου κοχλία και του κελύφους του μηχανήματος. Παραδείγματα τέτοιων μηχανημάτων είναι οι μεταφορείς με ατέρμονα, οι μηχανές άλεσης τροφών και οι αναμικτήρες με έλικα.

Τα παλινδρομικά μηχανήματα περιλαμβάνουν πνευματικές, υδραυλικές και χειροκίνητες πρέσες, εκτυπωτικά μηχανήματα, μηχανικά ψαλίδια, περικοπτικά και διατρητικά μηχανήματα και μηχανήματα ήλωσης και πλανίσματος μετάλλων (πλάνες) (Σχ. 4.7).

4.3.3 Μηχανισμοί προστασίας

Για προστασία από μηχανικούς κίνδυνους έχει επινοηθεί ένας μεγάλος αριθμός μηχανισμών προστασίας. Αυτοί περιλαμβάνουν σταθερούς και αυτόματους προφυλακτήρες, μηχανικούς αναστολείς και μηχανισμούς απελευθέρωσης. Ορισμένοι από αυτούς είναι αρκετά ευφυείς και πολύπλοκοι και χρησιμοποιούν φωτεινές ακτίνες και φωτοκύτταρα ή μετρούν την ηλεκτρική χωρητικότητα με ηλεκτρονικά κυκλώματα, ηλεκτρομαγνήτες και ηλεκτρομηχανικά συστήματα. Το ερώτημα που πρέπει να τίθεται στην επιλογή τέτοιων συστημάτων είναι να μπορούν να λειτουργούν σε περίπτωση διακοπής ηλεκτρικού ρεύματος ή οποιασδήποτε άλλης μορφής ενέργειας στην οποία στηρίζονται. Γενικώς, είναι προτιμότεροι οι σταθεροί προφυλακτήρες που εμποδίζουν την προσέγγιση στα επικίνδυνα μέρη ενός μηχανήματος σε λειτουργία. Ο μελετητής ενός μηχανήματος οφείλει να το έχει σχεδιάσει με τέτοιο τρόπο που να μη μπορεί να τεθεί σε λειτουργία χωρίς τους προφυλακτήρες στη θέση τους (Σχ. 4.8).

Για την ασφαλή τροφοδοσία μιας μηχανής με αντικείμενα μεγάλης διατομής τοποθετούνται συνήθως σταθεροί προφυλακτήρες με τα ανάλογα ανοίγματα σε κάποια απόσταση από τα επικίνδυνα σημεία. Στον Πιν. 4.1 δίνονται τα μέγιστα ανοίγματα των προφυλακτήρων για διάφορες αποστάσεις μεταξύ ανοίγματος και επικίνδυνου σημείου.

Τα σπουδαιότερα κριτήρια επιλογής ενός συστήματος ασφάλειας είναι η απλότητα, η αξιοπιστία και η ευκολία συντήρησης. Αν ο χρόνος αναμονής από την παραγγελία ενός ανταλλακτικού είναι μερικοί μήνες, τότε σίγουρα θα προκύψει πρόβλημα.

Ένας αποτελεσματικός μηχανισμός προστασίας ενός μηχανήματος είναι αυτός που επιτρέπει στους χειριστές να αυξήσουν την παραγωγή με την απομάκρυνση από τη σκέψη τους του κινδύνου ατυχήματος. Το πρόβλημα αποφυγής της απομάκρυνσης προφυλακτήρων από μηχάνημα σε λειτουργία προκύπτει, όταν οι προφυλακτήρες εμποδίζουν την παραγωγή ή πρέπει να απομακρύνονται συχνά για καθαρισμούς ή απομάκρυνση ελαττωματικών προϊόντων.

Οι χειριστές προστατευμένων μηχανημάτων πρέπει να πεισθούν με την κατάλληλη εκπαίδευση για τη σκοπιμότητα ύπαρξης των μέσων προστασίας. Επιπλέον, πρέπει να θεσπισθούν θετικές διαδικασίες που να εξασφαλίζουν ότι οι ακόλουθες πρακτικές ασφάλειας επιβλέπονται και γίνονται σεβαστές:

• Δεν πρέπει να απομακρύνεται κανείς προφυλακτήρας χωρίς τη γραπτή έγκριση του επιβλέποντος και του υπεύθυνου συντήρησης.

• Δεν πρέπει να τίθεται σε λειτουργία ένα μηχάνημα πριν την τοποθέτηση των προφυλακτήρων του και τον έλεγχο καλής λειτουργίας τους.

• Πριν από οποιαδήποτε συντήρηση ενός μηχανήματος ο επιβλέπων πρέπει να βεβαιωθεί ότι το μηχάνημα έχει απομονωθεί, ο κεντρικός διακόπτης έχει κλεισθεί και έχει αναρτηθεί πάνω σε αυτόν σχετική πινακίδα.