ΥΛΙΚΑ ΠΥΡΟΣΒΕΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΒΕΣΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ

Κατασβεστικά υλικά

Κυριότερα κατασβεστικά υλικά είναι:
— το νερό
— το διοξείδιο του άνθρακα
— οι αφροί
— οι χημικές σκόνες
— το ελαφρό νερό
— διάφορες ουσίες (οργανικές χημικές ενώσεις, π.χ. αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες κ.α.).
Η χρήση των μέσων αυτών απαιτεί γνώση των δυνατοτήτων τους και κατά συνέπεια πείρα.


Τρόποι Κατάσβεσης

Η πυρκαγιά καταπολεμείται ευκολότερα στο πρωταρχικό της στάδιο . Μεταγενέστερα υπάρχει σοβαρότερο πρόβλημα και πρέπει, οπωσδήποτε, να παύσει να «τροφοδοτείται» η αλυσωτή (αλυσιδωτή) αντίδραση.
Γι' αυτό, δεν συγχωρούνται χρονοτριβές· επιβάλλεται με ψυχραιμία η επιδίωξη της πυρόσβεσης με τη χρήση καταλλήλων μέσων  και τεχνικών.
Βασικοί τρόποι κατάσβεσης είναι:
• Η ψύξη των καιομένων υλικών —δυνατή με εφαρμογή των σωστών μέσων π.χ. νερού (όχι πάντα, βλ. πιο κάτω) ή με διαχωρισμό/διασπορά των καιόμενων σωμάτων.
• Η απομόνωση —δυνατή με αποκλεισμό της πυρκαγιάς από τον ατμοσφαιρικό αέρα («απόπνιξη» της εστίας πυρκαγιάς).

 Η απομάκρυνση της καύσιμης ύλης —δυνατή με αφαίρεση καύσιμου υλικού (δηλαδή με διαδικασία που παλαιότερα ήταν γνωστή ως αποστέρηση του πυρός).
Η αρνητική κατάλυση —δυνατή με επέμβαση στους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η αντίδραση καύσης και κυρίως η ταχύτητα της π.χ. στην περίπτωση αερίων με κλείσιμο μιας βάνας ή σε άλλες περιπτώσεις (ρευστών ιδιαίτερα) προσβάλλοντας τα καιόμενα υλικά με αδρανές κατασβεστικό μέσο κ.λπ.
 

 Νερό

Το νερό αποτελεί ένα, σχετικά, φθηνό (από οικονομικής πλευράς) κατασβεστικό υλικό, που η ανεύρεση και η μεταφορά είναι, γενικά, εύκολες.
Ως μέσο πυρόσβεσης είναι κατάλληλο για τα συνηθισμένα (συνήθη) καιόμενα υλικά (κατ. πυρκαγιά: Α, ). Γενικά, ο τρόπος κατάσβεσης συνίσταται στην ψύξη (η ικανότητα του νερού για απορρόφηση πολλής θερμότητας βασίζεται στην ατμοποίησή του). Πολλές φορές εφαρμόζεται η μέθοδος του καταιονισμού νερού υπό μορφή ομίχλης, σε προσπάθειες μεγαλύτερης κατασβεστικής απόδοσης (π.χ. σε ορισμένα πετρέλαια, λιπαντέλαια, βαρύ πετρέλαιο, άσφαλτο ρίψη νερού, υπό μορφή λεπτών σταγονιδίων, πάνω στην επιφάνεια του εύφλεκτου υγρού σταματά την παραγωγή ατμού καιόμενης ύλης για την τροφοδοσία της φλόγας και η πυρκαγιά τελικά σβήνει). Νερό (αυτόματο σύστημα κατάσβεσης-sprinkler) χρησιμοποιείται για πυροπροστασία χώρων παραγωγής και αποθήκευσης πλαστικών κ.λπ.
Με τα δεδομένα της πείρας έχει υπολογισθεί ότι η ποσότητα του νερού πυρόσβεσης θα πρέπει να αρκεί για χρόνο κατάσβεσης μεταξύ 1 και 11/2 ώρας.
Πάντως η απαιτούμενη ποσότητα νερού για την κατάσβεση είναι συνάρτηση της θερμικής επιφόρτισης συγκεκριμένης περίπτωσης.
Η χρήση του νερού στην αντιμετώπιση πυρκαγιών έχει και ορισμένα δυσάρεστα ή επικίνδυνα αποτελέσματα π.χ. είναι επιζήμιο πολλών αγαθών («μουλιάζει», διαλύει, καταστρέφει διάφορα σώματα όπως ζωγραφικούς πίνακες κ.α.), συνεργεί σε διαβρώσεις κ.λπ., επειδή ο άνθρακας αποτελεί βασικό στοιχείο πάρα πολλών ενώσεων, σε μεγάλες θερμοκρασίες είναι δυνατό να αντιδράσει με τον άνθρακα προς μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και υδρογόνο (H2) —επικίνδυνα αέρια (και για έκρηξη):

Η2Ο + C = CO + Η2

έχει ηλεκτρική αγωγιμότητα και μπορεί να συνεισφέρει στη διασπορά του φλεγόμενου υλικού (αντεδείκνυται, λοιπόν, για κατασβέσεις ηλεκτρικών εγκαταστάσεων μετάλλων κ.λπ.).

 Διοξείδιο άνθρακα

Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) αποτελεί κατασβεστικό υλικό, η παραγωγή του οποίου είναι σχετικά εύκολη. Ως μέσο πυρόσβεσης είναι κατάλληλο για εύφλεκτα υγρά (κατ. πυρκαγιά: Β.). Η δράση του CO2 στην κατάσβεση φωτιάς συνίσταται στην απομόνωση (αποκλεισμό της πυρκαγιάς από τον ατμοσφαιρικό αέρα) και τη διακοπή της αλυσωτής (αλυσιδωτής) αντίδρασης καύσης. Έχει καταλληλότητα για πυρόσβεση αερίων (κατ. C.) εφόσον οι συνθήκες (χώρων κ.λπ.) επιτρέπουν.
To CO2 δεν είναι διαβρωτικό και δεν προκαλεί δευτερογενείς ζημιές (φθορές π.χ. αντικειμένων από «μούλιασμα» όπως το νερό κ.λπ.), ούτε αφήνει κατάλοιπα ύστερα από τη χρήση μια και εξαερώνεται εντελώς. Επειδή δεν είναι καλός αγωγός του ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε φωτιές που εμπλέκονται συσκευές υπό ηλεκτρική τάση (πυροσβεστήρες CO2  με μεταλλική χοάνη δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια). Κατά κανόνα, στην επέμβαση με CO2 η φωτιά αρχίζει να υποχωρεί όταν το οξυγόνο του αέρα ελαττωθεί στο 1/4. Για ορισμένα υλικά το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο. Συνήθως η καύση σταματά όταν «η επί τοις εκατόν αναλογία του οξυγόνου στον ατμοσφαιρικό αέρα γίνει μικρότερη από 15%.
Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέπεται ότι το CO2
α) είναι δυνατό να παρασυρθεί από τον αέρα· δρα επιτυχώς εντός κλειστών χώρων,
β) επειδή είναι αέριο μπορεί να διαχυθεί και διεισδύσει ακόμα και στα βαθύτερα τμήματα του προστατευμένου (από CO2) αντικειμένου ή χώρου,
γ) δεν είναι τοξικό, αλλά ως βαρύτερο του οξυγόνου εκτοπίζει το απαραίτητο αυτό για τη ζωή μας στοιχείο διαφοροποιώντας τη σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα με συνέπεια την απώλεια των αισθήσεων ή και τον θάνατο· σε συγκέντρωση που απαιτείται για κατάσβεση πυρκαγιάς μπορεί να προκαλέσει ασφυξία,
δ) δεν είναι αποτελεσματικό σε αποθήκες συσσωρευμένων ταινιών (φιλμς) νιτροκυτταρίνης και γενικά πλαστικών ή χημικών προϊόντων που μπορούν να δώσουν επαρκή ποσότητα οξυγόνου για συντήρηση της καύσης και αντεδείκνυνται για κατασβέσεις μετάλλων (κατά κύριο λόγω εκεί νων που οξειδώνονται εύκολα π.χ. νάτριο, κάλιο, ζιρκόνιο κ.λπ.).


 Αφροί

Οι αφροί αποτελούν κατασβεστικά μέσα που έλκουν πολύ το ενδιαφέρον των ασχολουμένων με ζητήματα πυρασφάλειας (foam, alcohol foam κ.λπ.). Για ορισμένα εύφλεκτα υγρά (οινόπνευμα, ασετόν κ.α.), σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία κατάλληλος είναι ο αφρός για αλκοόλες (alcohol foam)· ο αφρός αυτός δεν είναι αλκοολικής βάσης και γι' αυτό πρέπει να αποφεύγεται ο χαρακτηρισμός: αλκοολικός αφρός. Οι αφροί δρουν αποπνικτικώς και βρίσκουν εφαρμογή στην πυροπροστασία αποθηκών, κλειστών χώρων και εγκαταστάσεων υγρών καυσίμων (κατ. πυρκαγιά Β, ).
Ο σχηματισμός του αφρού βασίζεται στη δυνατότητα ορισμένων υλών (πρωτεΐνες) να δίνουν αφροποιητικό υγρό με το νερό. Σχετικά τελευταία παρασκευάσθηκε ένα νέο αφροποιητικό υγρό για πολλαπλή χρήση που παράγει βαρύ (χαμηλής διόγκωσης) αφρό (που σε ελεύθερη βολή είναι συγκρίσιμος με τον τυπικό αφρό δηλ. εκείνο που έχει βάση τις πρωτεΐνες), ημιελαφρό αφρό (αφρό μέσης διόγκωσης) και ελαφρό αφρό (αφρό υψηλής διόγκωσης: κατάλληλο για πυρκαγιές κατηγορίας Α και Β,).
Τέλος, ο μηχανικός αφρός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πυρόσβεση αερίων (κατ. C).
 

Χημικές σκόνες

Οι χημικές σκόνες αποτελούν κατασβεστικό μέσο σε περιπτώσεις που το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα δεν είναι πυροσβεστικός αποτελεσματικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευρύτερα· έτσι, οι συνήθεις χημικές ξερές σκόνες (με βασικό υλικό το διττανθρακικό νάτριο ή το διττανθρακικό κάλιο —του δευτέρου θεωρουμένου πιο αποτελεσματικού στις πυροσβέσεις) εφαρμόζονται για κατηγορίες πυρκαγιών Α και Β . Οι σκόνες αυτές περιέχουν πρόσθετα που τους προσδίνουν επιθυμητές ικανότητες (ροής, μεταφοράς).
Οι σκόνες είναι δυσηλεκτραγωγές και θεωρούνται αβλαβείς από άποψη υγείας. Όμως πρέπει να ελέγχονται γιατί δεν αποκλείεται να «σβολιάσουν». Σε κατασβέσεις μετάλλων (κατ. D,) επιβάλλεται η χρήση χημικής σκόνης (D) ειδικής σύνθεσης.
 

Ελαφρό νερό

Το ελαφρό νερό (light water) αποτελεί κατασβεστικό μέσο που περιέχει ένα φθοριοπαράγωγο (χαρακτηριζόμενο διεθνώς ως AFFF). Το κατασβεστικό αυτό μέσο, ειδικότερα, προέρχεται από την ανάμιξη 6 μερών υγρού (AFFF) με 94 μέρη γλυκού ή θαλάσσου νερού. Στο ελαφρό νερό (light water), το υγρό (AFFF) επαυξάνει τις διαβρωτικές ιδιότητες του φορέα (γλυκού ή θαλάσσιου νερού).
Ως μέσο πυρόσβεσης είναι κατάλληλο .για πυρκαγιές κατηγοριών Α και Β, π.χ. πετυχαίνει εύκολα την κατάσβεση φωτιάς σε ξύλα, χαρτί, χλόη, δομικά υλικά, είναι ασύγκριτα πιο αποτελεσματικά από την πρωτεΐνη (βλ. «αφροί») για την κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων-υδρογονανθράκων (το AFFF σχηματίζει υμένα πάνω από την επιφάνεια του φλεγόμενου καυσίμου απομονώνοντας τους ατμούς του), έχει ικανότητα κατάσβεσης πυρκαγιών σε καύσιμα που έχουν χυθεί ύστερα από διαρροή, κατασβένει φωτιές, σε δεξαμενές καυσίμων, σε καύσιμα που επιπλέουν στο νερό κ.λπ.
Το κατασβεστικό αυτό μέσο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ταυτόχρονα με σκόνη (εφόσον τα δύο μέσα είναι συνεργάσιμα) ή να ελέγχει την πυρκαγιά μέχρι που να κατασβηστεί με βοηθητικά μέσα π.χ. φλεγόμενου ρεύματος διαρρέοντος καυσίμου από σκόνη.
Το ελαφρό νερό δεν είναι τοξικό, με βάση τη μέχρι τώρα εμπειρία και  τα επιστημονικά πειράματα.
 

Διάφορες ουσίες


Ως κατασβεστικά υλικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ένα πλήθος από διάφορες ουσίες π.χ. άμμος κ.α. αδρανή σώματα (τάλκης/ταλκ κ.λπ.) καθώς και ποικίλες χημικές ενώσεις. Στις ενώσεις αυτές ανήκουν και οι αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες (δέν παράγονται πλέον , π.χ. οι από παλαιότερα γνωστοί: τετραχλωριούχος άνθρακας, χλώριο βρωμομεθάνιο κ.α. )